‘Futuro imperfecto’ de Xulia Alonso Díaz, literatura grande como a vida

Digo pouco se digo que Futuro imperfecto, de Xulia Alonso Díaz (A Rúa, 1961), aborda unha historia nunca contada a xeito na literatura galega, a dos anos da droga como espello libertario dunha xeración, a da autora, que sentiu o alustro dun novo tempo, no transo da ditadura a unha aira aberta onde todo era posíbel e todo estaba por facer. Eses mozos e mozas sofreron ademais, en primeira persoa, os primeiros e máis dramáticos envites do VIH. Apandaron co peor, o oprobio social, a vergoña, o descoñecemento da doenza, a experimentación nos tratamentos… Tiveron que pasar tres décadas para lermos esta historia, pero aquí está. Conmovedora, única, tan grande como a vida.

Se algo caracteriza as letras galegas é o pudor, un pudor exacerbado, larvado e paralisante, que foxe dos testemuños, que adorna o sexo con palabras poéticas, e que, en moi contadas ocasións, chama as cousas polo nome. Aínda hoxe, non sei se debido ás dimensións cativas do noso sistema literario, moitas autoras e autores temen esa expresión clara e autobiográfica. Mesmo son correctos na ficción, até ese extremo chega o seu pudor. Non queren que ninguén pense que ese personaxe.., o mellor alguén cre que… non vaia ser que se interprete que eu… A primeira norma que gozosamente incumpre Xulia Alonso é o recusamento do pudor e da retórica. Aquí non hai alambiques nin metáforas, só hai valentía, con nomes e apelidos. Acaso a literatura non é iso, a Verdade? Hai unha historia de desolación e de esperanza, que manca e que sanda ao mesmo tempo: unha historia real. En tempos nos que a virtualidade o preside todo, o real é un galano, algo valioso e estraño (“Busco real”/”Looking for real”, pódese ler nos chats e nos foros virtuais), algo xa certamente inapreixábel. Pero isto é real. Unha longa carta ao compañeiro, ao amado, ao que marchou, como marchaba o amigo naquelas albadas provenzais, que puñan en verso a separación dos amantes. Unha carta que é, ademais, unha cápsula de memoria de efectos reparadores para quen a le. Así o di Xulia Alonso: “A memoria, o elemento fundamental para engarzar os elos que dan sentido á vida, que poder!”.

Hai tanta verdade neste texto, e tan desoladora, que é complicado lelo sen emoción. Cando collín o libro entre as mans, nunha mesa da Libraría Couceiro, souben pola fotografía que ilustraba a capa, Nico e Xulia na plenitude dunha praia de Portugal, moitos anos atrás, que Futuro imperfecto había de converterse no que creo que xa é, unha peza única da nosa memoria colectiva, o relato xusto, vivido, brillante e dramático dunha xeración. Os estudantes chegaban a Compostela a mediados e finais dos anos setenta. Ficaban atrás os días na vila ou na aldea, na grisura do contexto represivo da familia e das tradicións. Unha vez alí, na terra de promisión, conquistaban cada un dos seus días, días sen rumbo fixo, sen fronteiras, días só para vivilos. Desde a proa da Quintana, nos bares de madrugada, nos cafés… Alí coñecían o amor, a xoldra, o apetito intelectual, o creativo, a amizade, a militancia, o compromiso, a nación, os libros, a política, o idioma, a droga… Xulia Alonso foi unha daquelas estudantes e cóntao con impecábel elegancia e transparencia. Como conta o inferno da dependencia, o abismo do cabalo, a certeza do seu sentimento amoroso, a dureza da desintoxicación, o desconcerto dun sistema sanitario desbordado pola pandemia, o milagre da maternidade e a batalla contra a morte, a valentía de encarala, de falarlle de fronte…

Quen procure retóricas baleiras en Futuro imperfecto é mellor que regrese a esoutros escritores/as malencónicos/as que falan de amor sen conseguir sobordaren as fronteiras do seu ego. Alguén dirá que esaxero pero poucas historias de amor como esta hai na literatura de noso, poucas tan descarnadas e vivas, tan latexantes. Fala unha sobrevivente, alguén que soubo extraer ouro do desespero, vencer os medos, ao primeiro aninada pola heroína, depois limpa, depois doente, pero sempre afouta, compañeira, nai, filla da súa nai, neta da súa avoa, colléndolle o compás ao mundo, batendo coma un búfalo contra a propia inxustiza de vivir, admirábel, heroica…

Importa moito o estilo, a forma..? Non o creo. E malia iso Xulia Alonso consegue cifrar o seu relato no seo dunha expresión depurada, equilibrada mesmo nas súas faces máis dramáticas… Ese estilo, vocativo, é xusto mesmo para falar da familia, a rede de todos os saltos mortais; da nai que lle dá fregas de augardente á súa pequena para tirarlle o frío medular do síndrome de abstinencia; dos irmáns; do pai que reaxe ante o abismo como farían os pais daquel tempo, saltando por riba de todo, domeando os seus impulsos autoritarios nun supremo acto de amor… E dos amigos, “a guerrilla aliada”, chámaos Xulia Alonso, os que terman da parella, os que lle procuran a enerxía e o tempo que precisan para unha existencia con data de caducidade, na que cada día é unha epifanía, e cada pequeno progreso de Nico unha batalla gañada por ela, tamén mancada pero sempre enteira, para os dous, polos dous.

Logo están os espazos. Foi por acaso que onte e hoxe, mentres devoraba as páxinas deste libro, dera eu en transitar polos mesmos lugares da novela/carta/diario/declaración de vida de Xulia Alonso: o Vigo da rúa Coruña, Balaídos, Camelias, o Breadouro, na praia do Vao, ou o Hospital do Meixoeiro, onde só hai unhas horas me pareceu ver a Nico camiñando polos seus corredores, abraios da literatura e da memoria que só logran libros coma este, tan vivos e conmovedores.

Hai versos que encabezan os capítulos, moitos deles de Lois Pereiro (“A man dereita á dereita do corpo/a man esquerda á esquerda./En plenas facultades./Teño a cabeza no centro do mundo/e voulle cambiando os argumentos/ós meus soños escasos e prudentes”), que adquiren unha altura singular, magnífica, no confronto coa historia de Xulia, Nico e Lucía, a filla dos dous. A narración de Futuro imperfecto e eses poemas de Pereiro comparten a mesma escisión, ecoan na mesma ferida, falan da vida, da morte e de amor, da “mirada atlántica” do amado. Que outra cousa hai? Onde pode haber máis verdade ca niso..?

Sei que o que vou dicir non é un argumento habitual de crítica literaria, mesmo para alguén constituirá un demérito. Pero confeso que con este libro de Xulia Alonso me aconteceu algo que nunca na vida me acontecera, nos meus trinta anos de experiencia lectora. Chorar, sen límite e sen consolo, ao longo de páxinas e páxinas, coma nunha catarse, cos ollos anegados nos catro, cinco, sete últimos capítulos. Paga a pena chegar até alí, confésoo, paga a pena acompañar a esa parella que nos sorrí chea de vida desde a capa de Futuro imperfecto, pechar o libro, respirar, enxoitar as bágoas e mirar como a vida segue, e como hai literatura, alentada polo amor e pola memoria, tan grande como a propia vida. Moito obrigado, Xulia.