Hello, it’s me (Historias de mulleres ao teléfono) – I

Marilyn Monroe, North Hollywood, 1962

Dubido que haxa alimento máis san e proteico cós tópicos narrativos. Gústanos diseccionalos, saber de que están feitos, coñecer as súas orixes e ingredientes. E neles adoitamos achar respostas, claves para novas lecturas, igual que aquel feiticeiro da tribo que remexía nas vísceras dunha alimaria sacrificada para ler o futuro. As convencións narrativas están nas tripas de todos os relatos, son o seu estómago, latexan da mesma maneira. E coma ese animal morto precédennos e explícannos. Nunha canción, nunha novela, nunha película, sobre as táboas dun teatro. Dicíao Godard: “Abóndame unha muller e unha pistola para armar unha historia”. Por que non unha muller e un teléfono? No meu caso é un fascinio de moi atrás, da nenez. Miña nai, de pé, no corredor da casa, falando por aquel aparello arcaico, de baquelita gris, e eu, á espreita, recreando os diálogos apagados ao outro lado da liña. As orixes dun misterio que os móbiles banalizaron, en parte, pero que ficou retratado de xeito explícito en case todas as representacións literarias, musicais, escénicas ou audiovisuais do século XX. Este pequeno repaso, íntimo, incompleto e persoal, é unha homenaxe tamén ao tempo perdido no que -como rezaba un  anuncio de telefonía- “chamabamos aos lugares e non ás persoas”, memorizabamos números como se fosen arcanos e agardabamos unha chamada sen saír da casa, ao pé do auricular. Un tempo no que non había whatsapp, nin emojis, senón cabinas, locutorios e teléfonos fixos desde os que se dicían cousas importantes sen moverse do sitio e coa voz entrecortada.

2013: Doar, abortar, sobrevivir e amar (en tempos avoltos)

Pois así como as mulleres
da lingua pasan ás mans
poden da guerra de pluma
a paus de morte pasar.

(Manuel Pardo de Andrade, Rogos dun gallego, 1813)

Do meu corpo, eu decido!

Sospeito que 2013 será sinalado no libro de batallas do futuro como o ano da Regresión Definitiva. Nada indica que o 2014, centenario da I Guerra Mundial, vaia ser mellor. Poida que se cumpra ese vaticinio lúcido de Rafael Sánchez Ferlosio: “Vendrán más años malos y nos harán más ciegos”. Pode ser. Os elementos para que ese agoiro tome corpo están aí. Reedición do capitalismo máis salvaxe, promoción e radicalización das desigualdades, corrupción e descrédito das institucións, eliminación dos piares do estado de benestar (sanidade e educación pública), bancarización dos gobernos, recorte extremo de liberdades e dereitos e rexurdimento da cruzada relixiosa nacional-católica española, a mesma que se organizou até os anos 80 do século XX en redes mafiosas de subtracción de nenos, a que nunca pediu desculpas pola súa connivencia coa ditadura franquista e a que prosegue na súa tentativa descarnada de inocular o dogma en escolas, hospitais, consellos empresariais e órganos de decisión gobernamental. Con éxito. Non falamos xa da confusión entre o poder político e relixioso, nin sequera da asimilación efectiva e global de ‘valores cristiáns’ como a austeridade, o sacrificio e a resignación…. senón da superposición flagrante do ideario católico máis extremo (Opus Dei, Lexionarios de Cristo, Neocatecumenais, grupos autodenominados ProVida, Foro de la Familia, HazteOir, Red Madre) sobre o principio da aconfesionalidade do Estado, consagrado na esmorecida Constitución de 1978. Feijóo deu boa mostra dese intencionado barullo ao cualificar o sistema sanitario galego de “tan público” como a Catedral de Santiago.

Inquisión para todas

Tal confusión, insisto, non é accesoria, porque determina as políticas que sufrimos. A xerarquía eclesiástica -homófoba, patriarcal e radicalmente clasista- é a que impulsa, con efectividade, a segregación nas aulas, a promoción da materia de relixión, a simboloxía cristiá en contextos civís, a defensa ultra da maternidade ou a reducción pavorosa das axudas para infectados por VIH. Falarei doutro centenario, bicentenario mellor dito. O da publicación de Rogos dun gallego, un opúsculo en verso, asinado polo liberal Manuel Pardo de Andrade en 1813, e que tiña como fin denunciar os abusos cometidos polo Santo Oficio, solicitándolles aos redactores da Constitución, reunidos naquel tempo en Cádiz, a súa supresión. A Real Academia Galega acaba de publicar na súa web o facsímile desta obra, cun estudo preliminar. Un paseo por eses versos revela que a orixe de moitos males de hoxe aniñan nese pasado non tan lonxano.  “Os frades sigan a regra/do seu santo fundador,/e deixen a quen goberna/os estados e as nacións” ou “Se así o fan, irá ben todo,/pero doutro modo non;/pois non queremos que os cregos/traten máis que o que é de Dios”, ou  “Nomade, nomade cregos/por deputados, que nós/vos faremos coñecer/cal é a vosa obrigación”, ou xa no final “Na igrexa vos escoitamos,/mais fóra da igrexa non,/pois as causas deste mundo/non son feitas para vós”. O mesmo na Galicia de 1813 que na de 2013.

O día despois das tetas ao vento

Velaí as esperanzas de Occidente

Se xa o dixen noutro lado, volvo repetilo aquí, que non pasa nada. Francisco é o Obama da curia. A expresión da súa alma contrita -toda a vergoña que sente, a compaixón que proclama- é o novo Yes We Can. É sorprendente a adhesión e o entusiasmo que xera ese discurso papal, sobre todo nas hostes laicas e afastadas da práctica relixiosa que integran o meu contexto virtual e real. Moi maliño está o asunto cando calquera palabra é quen de nos abrigar ou confortar. Iso, supoño, é unha proba do desprovistas e desprovistos que andamos. En bolas case. Nus. Coma as Femen, máis ou menos.

O tempo das mecanógrafas (Un relato de teclas, tinta e mulleres en liberdade)

 MECANÓGRAFA.

¿Qué es eso que suena muy lejos?

JOVEN.

Amor, el día que vuelve.

¡Amor mío!

(García Lorca, Así que pasen cinco años)

Para Carme Vidal, porque estou certo de que nunha vida anterior, inmediata, fomos ela e eu mecanógrafas e amigas nunha escura redacción, cativa de máis para os nosos soños

  Hai un poema de Lupe Gómez, deses de tatuar no lombo, que di: “A muller/é un cristal/atravesado por/unha patria”. Imaxino eses versos, mecanografados por unha muller, letra e letra, tecla a tecla, sobre unha folla en branco e parafraseo a Lupe: “Unha mecanógrafa é unha muller atravesada por un segredo e por unha historia”. É inevitábel ese fascinio meu por un oficio que propiciou, historicamente, o acceso das mulleres a determinadas esferas de poder negado e que lles franqueou, a moitas delas, as portas da literatura. A mecanografía foi, no seu caso, o grao cero da creación, un paso case inescusábel desde o que, como aínda agora ocorre, demostrar as capacidades e valías propias, sempre con esixencias superiores ás dos homes. A mecanografía foi a fronteira de moitas vidas plenas e libres, pero había que chegar até alí. E chegaron moitas, para sobordaren as convencións, as pexas patriarcais e os prexuízos da sociedade. Como Clara Campoamor, a deputada que converteu en realidade o voto feminino na II República española, avogada e política xa na súa madurez, e mecanógrafa moito antes, nunha escura sede ministerial. Ela é un emblema, pero hai centos, miles de exemplos… Lembralas aquí, neste pequeno relato, é un insignificante pero necesario acto de xustiza, en tempos avesos, coma estes, para a igualdade e os dereitos da muller.

A homofobia sen coartadas e os muchos-amigos-gays

En verdade sentirse excluído/a da Constitución Española é xa mesmo unha obriga se:

1) es galego/a con conciencia de nación

2) queres falar a túa lingua no teu país, sen o sometemento por decreto á lingua común española

3) cres no dereito dos pobos a decidir sobre o seu destino

4) non acreditas na monarquía como forma viábel para a organización do Estado, moito menos como legado e imposición do franquismo

5) consideras que as normas están para seren mudadas e que un texto, que, en 1978, só votou afirmativamente o 27,7% do censo galego non pode ter carácter sacrosanto nin infalíbel

Mesmo así, o amparo outorgado polo Tribunal Constitucional ao matrimonio entre persoas do mesmo sexo -unha realidade xa recoñecida pola mudanza do Código Civil en 2005 impulsada por Zapatero– é un fito histórico. Porque desposúe ao Partido Popular -impulsor do recurso de inconstitucionalidade contra os casorios de gais e lesbianas, Núñez Feijóo á cabeza desa vergoñenta estratexia– da única coartada que enmascaraba a súa homofobia. Durante sete anos puideron apelar á incerteza legal, ao impropio da denominación, eludindo, pola vía da Carta Magna, o seu verdadeiro argumento contra a democratización plena do matrimonio… Hoxe o Opus, o Foro da Familia, o Partido Popular e todas as organizacións e franquías da Igrexa Católica ficaron espidos diante dos seus prexuízos e do seu odio.

‘En mi casa se habla…’ (ou a lingua galega como coartada e ben público privatizado)

DESLEIGADO-A adx. Dise da persoa que non garda ningún sentimento afectivo pola súa terra, familia, xente, etc; desarraigado, descastado, desenraizado

(Gran Diccionario Xerais da Lingua).

A coartada utilízaa decote aquela xente, fato de desleigados/as, que despreza a lingua galega ou que non acha nese idioma un vehículo digno de comunicación. E sempre se formula da mesma maneira absurda: “Yo no hablo gallego, pero en mi casa se habla/habló siempre/de toda la vida…”. Tan absurdo como se un político afirmara: “Eu non son honrado, pero a nai que me pareu si…”. Quen así se expresa deixa inferir nas súas palabras, ao meu ver, algún dos seguintes subtextos:

a) O galego é endémico na miña familia. Son portador pero, grazas a Deus, herdeino a través do alelo recesivo. Convivo con ese xen sen máis problemas, pois non se manifesta. Porén, teño varios parentes nos que o galego é dominante e por iso facemos o imposíbel para que non llelo transmitan aos seus fillos. Hemos estado trabajando en ello… todos estes anos.

Baiona experience, o refuxio galego e o presidente non gay

Logo de catro días en Portugal, coa prima de risco a raiar os 800 puntos, regreso á Terra desde a Aldeia do Meco, Sesimbra, e fago unha parada técnica en Baiona. É sábado á noite e o que alí se pode experimentar, alén do evidente superpoboamento de camisas e polos Hackett, Ralph Lauren e La Martina, é un mergullamento drástico no contexto social que propiciará a inminente maioría popular do 20-N. O PP está no aire, da mesma maneira que o recendo salitroso do oceáno e o tintinar engaiolante dos mastros, abaneados pola brisa morna da noite, no porto deportivo da vila. Malgré tout, adoro Baiona, teño que admitilo, e penso decote en regaleguizala por decreto ou reconquistala manu militari para restablecer, de vez, a súa cerna miñorana e mariñeira. Baiona é nosa!

Ofensiva fe (O Deus de Bóveda e o Deus de Rouco Varela)

Todo é ofensivo. É ofensivo o contido das súas diatribas morais, a condea rabiosa do que nos pertence, case o único que nos pertence xa, e que debera ter carácter sagrado: as liberdades civís. Ofenden as formas impositivas e irrespetuosas coas que a Igrexa  traslada hoxe a súa secular mensaxe de odio. Son irrespetuosos á vez eses sintagmas falsos e absolutistas que estes días bombardean as nosas casas: los jóvenes, la juventud… Non é certo. Non son os mozos, non é a mocidade… É unha xuventude manipulada, seguramente ignorante, falta de lecturas, de experiencias, fanática por tradición, alleada, conservadora e ridícula no seu fanatismo, violenta mesmo sen saber a quen agrede e a quen manca.

O silencio das académicas

O silencio revela sempre unha estratexia ou un xeito de actuar. As pausas na música ou as crebas nun diálogo acaban por dicir sempre máis do que representan na partitura ou no texto. Por iso o silencio da Real Academia Galega fronte ao debate aberto arredor do seu masculinísimo plenario é atronador, abrouxa. Porque dunha parte estimula a lóxica indignación da sociedade galega, á que representa, e da outra vaise enchendo de leituras, se cadra incorrectas, pero que teñen a ver co desprezo, a distancia, a inoperancia ou a falta de comunicación.

Neste punto hai un outro silencio que aínda resulta máis magoante, que é o das propias académicas, as xa eleitas, as que un día, con orgullo, miramos avanzar polo corredor dun paraninfo e falarlles, coa voz de todas as mulleres deste país, aos ínclitos señores da pílula azul. Eu persoalmente lembro esa fachenda, a sensación de gañarmos unha batalla cativa pero grande ao tempo, o orgullo, como dixen atrais, de racharmos unha inxustiza.

Non hai nada máis revolucionario ca unha muller no seo dunha institución resesa como a RAG, integrada por homes ancorados nas súas inercias sexistas. E confortábame a ollada displicente, paternalista, de moitos deles. Nunca tanta saia, nunca tantos brincos nin tanto rouge en tan alta institución. E dicía eu para min: “toma aí, fulanito, velaí as tés, atura iso vellouco..!”. E falaba para o adentro: “Non querías unha poeta? pois toma poeta, a mellor, toma lingüista, toma catedrática…”. Foi así, xa digo. Por iso o silencio das académicas, amén de inexplicábel, éme un pouco doloroso porque asemella unha capitulación, un alleamento, unha sorte de cómplice renuncia.

Ignoro os acordos e trasacordos que hai entre elas e o resto dos académicos. E a alguén, seguramente a elas, pareceranlles ousadas estas consideracións. Pero se a súa presenza, o día do seu ingreso, foi revolucionaria acho que son elas, as académicas, as que deben erguer agora a bandeira, as que deben impulsar as candidaturas das outras mulleres. Son as nosas infiltradas aí dentro, son elas as que deben turrar da porta. Se isto fora unha guerra, e guerra é, desde a alborada dos tempos, elas son a Resistencia, representan a todas as que combaten fóra, na rúa ou na rede.

Amolaríame ser inxusto con esas catro mulleres, Margarita, Luz, Xohana e Rosario. Ao mellor penso que poden facer máis e non é verdadeiramente así. Se cadra élles difícil acadaren un consenso, ou non teñen o corpo para luitas intestinas ou non consideran que o feminismo sexa xa unha arma válida para lermos o presente, como eu acredito. Tampouco non lles pido que acampen na porta de Tabernas 12  nin que lle tiren a Méndez Ferrín á cabeza un zapato de tacón para denunciaren a inxustiza sexista. Pero si me decepciona o seu silencio, confésoo. Porque o silencio e a invisibilidade son as armas ancestrais que o sistema patriarcal, que tan ben representa a RAG, utilizou e utiliza para anular as mulleres e neutralizar o seu poder. O poder téñeno elas, na man, un xesto. E coñecen a palabra, seino ben. Admíroas por iso, de feito. Son donas da  palabra e son mulleres. E a voz delas leva dentro todas as voces das que alí, hoxe, non poden falar nin estar. É unha responsabilidade pero tamén un orgullo. E con ese orgullo quixeramos hoxe, todas e todos, ouvilas falar.

Dous anos sen goberno e 2.000 días de infamia (A cruzada do Partido Popular en Galicia)

Das preocupacións inmediatas do PP en Galicia (digo ben, PPenG) desapareceu definitivamente a acción política. É paradoxal que un partido abandone a praxe política en pleno exercicio do poder, que abdique desta maneira tan flagrante. Pero é así. De política nin rastro. Puidémolo ver este día no Hórreo, no debate sobre o estado da autonomía, así chamado. Nin un só contido, nin unha soa perspectiva, nin unha soa resposta. Nada. Os conselleiros, aquel grupo de elite, de distinguidos solucionadores, aquela tropa de asalto que ía endereitar a sempiterna deriva do país, revelouse coma un fato de ineptas e ineptos. Un engano máis. Feijóo, comandante da desnortada milicia, anda agora tecendo unha nova cortina de fume, algo a ver coa reforma do Estatuto. Quer ser el o que defenda á galega xente dunha nova aldraxe, pero a aldraxe, desta vez, non se refire ás aspiracións negadas de autogoberno senón á crise económica e ás pretendidas afrentas do Goberno central no apartado de orzamentos e infraestruturas. Dalgunha maneira, a realidade (o empoderamento dos mercados, dos bancos, a flexibilización extrema e precarización do traballo, a privatización da sanidade, a fenda entre os que teñen todo e os que non teñen nada) neutralizou o discurso neoliberal dun PP superado polos feitos, parapetado no seu bucle de indignación e denuncia (moi similar, por certo, ao estéril retrouso da oposición), e sen solucións diante da creba global.