O tempo das mecanógrafas (Un relato de teclas, tinta e mulleres en liberdade)

 MECANÓGRAFA.

¿Qué es eso que suena muy lejos?

JOVEN.

Amor, el día que vuelve.

¡Amor mío!

(García Lorca, Así que pasen cinco años)

Para Carme Vidal, porque estou certo de que nunha vida anterior, inmediata, fomos ela e eu mecanógrafas e amigas nunha escura redacción, cativa de máis para os nosos soños

  Hai un poema de Lupe Gómez, deses de tatuar no lombo, que di: “A muller/é un cristal/atravesado por/unha patria”. Imaxino eses versos, mecanografados por unha muller, letra e letra, tecla a tecla, sobre unha folla en branco e parafraseo a Lupe: “Unha mecanógrafa é unha muller atravesada por un segredo e por unha historia”. É inevitábel ese fascinio meu por un oficio que propiciou, historicamente, o acceso das mulleres a determinadas esferas de poder negado e que lles franqueou, a moitas delas, as portas da literatura. A mecanografía foi, no seu caso, o grao cero da creación, un paso case inescusábel desde o que, como aínda agora ocorre, demostrar as capacidades e valías propias, sempre con esixencias superiores ás dos homes. A mecanografía foi a fronteira de moitas vidas plenas e libres, pero había que chegar até alí. E chegaron moitas, para sobordaren as convencións, as pexas patriarcais e os prexuízos da sociedade. Como Clara Campoamor, a deputada que converteu en realidade o voto feminino na II República española, avogada e política xa na súa madurez, e mecanógrafa moito antes, nunha escura sede ministerial. Ela é un emblema, pero hai centos, miles de exemplos… Lembralas aquí, neste pequeno relato, é un insignificante pero necesario acto de xustiza, en tempos avesos, coma estes, para a igualdade e os dereitos da muller.

El Zapato Inglés (“Recuérdalo tú y recuérdalo a otros”)

Hai en Vigo unha calella estreita que une a rúa da Palma e a rúa da Oliva. En realidade é só a traseira da ábsida da Colexiata, e calquera home ou muller con raios X nos ollos podería esculcar, ao atravesar esa ruela, alén do muro de pedra, o altar maior da Concatedral e o cu moreniño do Cristo da Vitoria. Pero ao que vou. Batín este sábado alí, nese paso angosto que non figura no Google Street View, co posto dun mercadillo no que, entre memorabilia varia, achei un libro de facturas de El Zapato Inglés, uns grandes almacéns dedicados á venta de calzado de importación ubicados, alomenos na súa primeira sede, no número 5 da rúa do Príncipe. Foron dous euros só, e a sensación única de lle ter arrebatado ao tempo, que todo o pode, un anaco vivo das súas posesións.

Como a memoria, alomenos para min, é a única forma acreditada de eternidade o certo é que subín por Sombreireiros, Elduayen e o Paseo de Alfonso cara á miña casa convencido de que levaba nunha bolsa o corazón latexante da miña cidade de antano, condensado nunhas tintas vermellas, azuis e brancas, as cores da Union Jack, tan vivas e vibrantes como cando saíron da Litografía Rial y Espinosa de Vigo alá, sabedeus, polo ano 1919 ou 1920 do século pasado. Xa en Camelias atopei a Paulo que pasaba na bici xusto por diante do meu portal. Arrinquei as primeiras follas do libro e deillas, coma quen opera unha transfusión de lembranzas. Iso xa me pareceu a proba irrefutábel e suprema do poder da memoria, a evidencia de que ese corazón que acababa de rescatar nunha congostra medieval do Vigo das cantigas de amigo seguiría a bater agora en dous lugares diferentes, ano 2012, de Camelias Street. Coma ese poema de Luís Cernuda, titulado 1936, de Desolación de la quimera, que di, no seu primeiro verso: “Recuérdalo tú y recuérdalo a otros…”.

‘Dark butterfly’ de Rexina Vega: marxes da novela brut

“As creacións da miña fantasía bátenme, perséguenme, ou mellor dito, son eu quen vive delas. Cando describía como Madame Bovary morría envelenada, sentía o sabor do arsénico na lingua; é máis, eu mesmo estaba envelenado até vomitar…”.

(Gustave Flaubert)

Na prosa de Cardume, a primeira novela de Rexina Vega, gañadora do premio Xerais 2007, ficaba descrita con mestría e emoción a limpa esperanza republicana do Vigo prebélico. Cando lin ese libro fermoso, agora traducido ao castelán (Pendragón, 2011), dei en pensar nos emblemas daquel tempo luminoso; a viguesa Urania Mella, por exemplo, combatente antifascista, defensora dos dereitos das mulleres, activista social e cultural, mestra de piano, represaliada. Matinei nun posíbel encontro dela con Urbano R. Moledo, o dramaturgo galeguista que protagoniza Cardume. No teatro García Barbón, ou nun concerto na Escola de Artes e Oficios. Puido ser, antes de que o golpe militar o desfixera todo, naquel porto atlántico no que a xente se coñecía e se chamaba polo nome. Ela, en 1936, evitou in extremis a condea de morte, o seu home e compañeiro de loita, Humberto Solleiro, non, e Urbano tampouco. Urania exemplifica o entusiasmo daquela etapa republicana e Cardume cifra nas súas páxinas a arela dese tempo novo, abafado polo totalitarismo e a barbarie.

Two for the road (Réquiem por un coche de segunda man)

Cando chegou a min, en xuño de 2004, o probe xa levaba no lombo unha presada de quilómetros. Pero nin eu lle preguntei a el polo seu pasado nin el foi demasiado esixente coa miña impericia como condutor. Foi un matrimonio de comenencia que agora, depois de oito anos, vén de rematar. Entreguei os seus papeis, o noso libro de familia, o contrato civil que asinaramos, nunha nave de despece, aí arriba, no Tambre, coma quen perpreta un pequeno pero definitivo acto de traizón. Indiqueille a alguén onde ficaba o coche, describino como mellor puiden, a media voz, como imaxino que deben facer os delatores ou os colaboracionistas. E marchei por onde vin. Ao día seguinte fun mirar se o carro seguía alí, varado nunha beirarrúa de Conxo, o meu Ibiza de vella xeración e catro portas, C-3770-BN, co que auscultei cada quilómetro da AP-9, que é tanto como dicir a columna vertebral da miña vida, con todas as súas metas voantes. Regresei ao outro día para me despedir del pero xa o guindastre o levara. Nin el podía facer máis por min nin eu podía facer máis por el, e esa impotencia compartida resultoume especialmente triste e cabrona neste tempo duro, no que semella que todo acaba ou desaparece. Tamén o meu cochiño branco e magoado.

Castelao e a Coca-Cola: 125 anos e un relato da apropiación indebida

Foi Olalla quen me fixo reparar, porque andaramos o día anterior ás voltas coa declaración da obra de Castelao como Ben de Interese Cultural (BIC) e o 125 aniversario do seu nacemento. Sinaloume o selo conmemorativo, impreso na lata de Coca-Cola, e díxome: “mira, 125 anos, como Castelao, é da mesma quinta”. O que quer dicir que aquel día no que un farmacéutico de Atlanta (Georgia), John Pemberton, inventou a fórmula dese tónico agora universal, no outro lado do Atlántico, nunha casa de Rianxo, hoxe desaparecida, o río do século remansaba no esteiro inmenso do irmán Alfonso Daniel. Axiña quixen unilos na miña cabeza, igual ca nese histórico anuncio da Coke no que sempre figurei ver os lentes de Castelao sobre un libro. Gosto deses xogos relacionais, dos xuntoiros inopinados dos que eu tamén fago parte, coa miña memoria de serie ou as miñas experiencias. Así procede o pensamento, iso somos cada un de nós: o que vai dunha cousa a outra, unha frecha de dúas puntas, a roupa na corda, entre as estremeiras do tendal.

Freaking Vigo (O ultra Ignacio López-Llaves ‘pesca’ o Porto)

No meu particular olimpo do friquismo galiciano, o ultra-popular Ignacio López-Chaves, desde agora López-Llaves, ocupa un lugar de relevo. A súa figura desgairada asóciase no meu disco duro a unha restra de campañas vergoñentas, de filiación opusiana e ultraconservadora, nas que este avogado vigués logrou conciliar, con acerto, as esencias do franquismo e do nacional-catolicismo, co pensamento neocon, extraído das latrinas da FAES e Intereconomía. Ao que se ve, toda a inquina e o noxo que Llaves sente  por Galicia e polo galego -e que hai xa anos vén amosando en tribunas, parlamentos e plenos municipais- teñen unha recompensa: a presidencia da Autoridade Portuaria de Vigo. O amigo non sabe o que é un barco ou onde fica o sur ou o norte da ría, pero iso tanto ten. O porto de Vigo, que devece por unha presidencia técnica e capacitada para o inxente labor que se lle encomenda, convértese, outra volta, nun trampolín político coa benzón da Xunta de Galicia, como o foi para Abel Caballero e para Corina Porro. Caballero e Porro (que como Llaves abandonará a lista municipal por un posto tan cosmético como influente e ben remunerado) apropiáronse da faixa portuaria, utilizándoa como unha pequena república independente ao seu servizo. E Llaves/Chaves sente agora, xa por fin, o mesmo íntimo arreguizo, o calafrío de gozo que asiste aos ineptos e mediocres con poder e moitos moitos cartos na conta. Por desgraza para el esta é a única satisfacción corporal que lle vai permitir a súa catolicísima confesión. Pasar de aí sería pecado.

O soño da República, oitenta anos depois

14 de abril. La República, a serie que os luns emite TVE, é, por riba de todo, unha produción para o gran público, un folletín ben redixido, con máis acertos ca desacertos, con mellores e peores interpretacións, cun protagonista moi guapo, Félix Gómez, e cun loábel propósito didáctico: filtrar entre as leas amorosas dos seus personaxes un retrato cabal da II República española. Non é Berlin Alexanderplatz de Fassbinder, nin creo que o pretenda. Pero o que si consegue esta produción televisiva é transmitir, 80 anos depois, o poder icónico e o capital de entusiasmo que perdura no legado daquela controvertida aventura política.

A Lei de Rande

Para Arancha, Xandra e Marián

En só dous días subo e baixo a AP-9 en catro ocasións. Santiago-Vigo-Santiago-Vigo-Santiago. A 110 quilómetros/hora. O meu Seat Ibiza, mancado e rebelde como é, agradece ese novo límite, desfrútao diría eu. Porque o límite acouta as súas capacidades e esíxelle só o que pode dar, non máis. E descárgao de responsabilidades e esixencias. O límite de 110 é un maná de xustiza que cae do ceo e que alimenta a autoestima das viaturas vellas e derramadas como a miña. Circulan nun esplendor sen ruídos, ombro con ombro con Audis de amputado orgullo e Mercedes encapsulados neste novo e lento tempo. Sei que esa paridade é unha miraxe e que só durará o que a escaseza de petróleo. Pero os gama baixa,  os proletarios do transporte privado, esprememos hoxe, con avidez, este soño de liberdade, igualdade e fraternidade motora.

Vigo e todos os seus nomes

Quitado que Mar de Vigo evoca o nome dun mercante de altura, semella que ao final algo de sentidiño si houbo na elección da denominación oficial do auditorio vigués por parte do comité de expertos (vaia nome..!). En verdade o trobadorismo medieval, aquela vizosa lírica do amigo (que ecoa aínda hoxe en poemarios tan altos como Fóra do sagrado de Anxo Angueira), segue a ser a máis única, internacional e poderosa das marcas viguesas. Martin Codax, Mendinho e Xohan de Cangas. Os Tres da Ría habíanse chamar, se os collera o tempo da música lixeira ou dos grupos de gaitas.

Mar de Vigo, tirado do verso Ondas do mar de Vigo/se vistes ao meu amigo, é unha homenaxe acaída a Codax e a ese legado, se cadra o máis universal da cultura galega. Pero sobre todo logra eludir a tentación antroponímica, esa necesidade compulsiva de bautizar TODO (rúas, prazas, auditorios, pazos de congresos), co nome dunha persoa/literato/preboste/autoridade/político. Ningún problema se che toca vivir en José Ángel Valente (fóra de que te chames igual có poeta e confundas os carteiros), ou en Rosalía de Castro, ou  en Pucho Boedo esquina Eduardo Pondal, gloriosa confluenza do rueiro de Touro. Máis problemas terás, con todo, se a túa praza ou avenida é de caste franquista: Generalísimo Franco, Juan Canalejo, Primo de Rivera, Capitán Patatín ou Juan Carlos I.

SIT, o brazo armado de Citroën

Hai titulares de prensa que na súa morna asepsia son quen de agochar un tsunami de significados. Por exemplo este que aquí deixo, publicado o pasado 2 de febreiro en El País, e con escasas variacións no resto dos xornais galegos: “La plantilla de Citroën acepta el ERE y más flexibilidad”. En realidade o enunciado é impecábel. Suxeito+verbo+complemento. Estou certo de que relata con xustiza o que aconteceu. Os traballadores votaron e déronlles o visto e prace ás medidas propostas pola factoría. Pero cando se fala da Citroën todas as cautelas son poucas.