Hello, it’s me (Historias de mulleres ao teléfono) – I

Marilyn Monroe, North Hollywood, 1962

Dubido que haxa alimento máis san e proteico cós tópicos narrativos. Gústanos diseccionalos, saber de que están feitos, coñecer as súas orixes e ingredientes. E neles adoitamos achar respostas, claves para novas lecturas, igual que aquel feiticeiro da tribo que remexía nas vísceras dunha alimaria sacrificada para ler o futuro. As convencións narrativas están nas tripas de todos os relatos, son o seu estómago, latexan da mesma maneira. E coma ese animal morto precédennos e explícannos. Nunha canción, nunha novela, nunha película, sobre as táboas dun teatro. Dicíao Godard: “Abóndame unha muller e unha pistola para armar unha historia”. Por que non unha muller e un teléfono? No meu caso é un fascinio de moi atrás, da nenez. Miña nai, de pé, no corredor da casa, falando por aquel aparello arcaico, de baquelita gris, e eu, á espreita, recreando os diálogos apagados ao outro lado da liña. As orixes dun misterio que os móbiles banalizaron, en parte, pero que ficou retratado de xeito explícito en case todas as representacións literarias, musicais, escénicas ou audiovisuais do século XX. Este pequeno repaso, íntimo, incompleto e persoal, é unha homenaxe tamén ao tempo perdido no que -como rezaba un  anuncio de telefonía- “chamabamos aos lugares e non ás persoas”, memorizabamos números como se fosen arcanos e agardabamos unha chamada sen saír da casa, ao pé do auricular. Un tempo no que non había whatsapp, nin emojis, senón cabinas, locutorios e teléfonos fixos desde os que se dicían cousas importantes sen moverse do sitio e coa voz entrecortada.

R-E-S-P-E-C-T (‘Luar’, a gaita e os gardiáns da tradición)

Denis, á dereita, deféndese como pode perante o xurado de Vai de gaita

É síntoma de idade provecta, eu ben o sei, ou produto dun proceso de decantación emocional e intelectual que me conduce, de maneira inminente, á corentena. O caso é que todos os males políticos, sociais e vitais que anubran o noso presente -porque o noso presente está anubrado diga o que diga a eufórica estupidez de Gadis- acabo, ultimamente, por resumilos nun mal global, que é a falta de respecto. Se reparo ben decátome de que son as graves faltas de respecto (profesores homófobos, agresores da lingua galega, sexistas, machistas, xerarcas políticos e eclesiásticos) as que me obrigan a envorcar a miña indignación neste sacrosanto lugar. Desta volta, sentín esa indignación, a falta de respecto da que falo, na emisión do venres pasado de Luar e do seu concurso Vai de gaita. O fenómeno Luar é demasiado polisémico e complexo como para analizalo en catro parágrafos, pero si me gustaría deixar aquí uns apuntamentos sobre o proceso sumarísimo ao que se someteu a un concursante, un rapaz de Verín, Denis Rodríguez, que participou no concurso de Televisión de Galicia cunha gaita das denominadas marciais (cunha morfoloxía asimilada á das gaitas escocesas).

O día despois das tetas ao vento

Velaí as esperanzas de Occidente

Se xa o dixen noutro lado, volvo repetilo aquí, que non pasa nada. Francisco é o Obama da curia. A expresión da súa alma contrita -toda a vergoña que sente, a compaixón que proclama- é o novo Yes We Can. É sorprendente a adhesión e o entusiasmo que xera ese discurso papal, sobre todo nas hostes laicas e afastadas da práctica relixiosa que integran o meu contexto virtual e real. Moi maliño está o asunto cando calquera palabra é quen de nos abrigar ou confortar. Iso, supoño, é unha proba do desprovistas e desprovistos que andamos. En bolas case. Nus. Coma as Femen, máis ou menos.

O tempo das mecanógrafas (Un relato de teclas, tinta e mulleres en liberdade)

 MECANÓGRAFA.

¿Qué es eso que suena muy lejos?

JOVEN.

Amor, el día que vuelve.

¡Amor mío!

(García Lorca, Así que pasen cinco años)

Para Carme Vidal, porque estou certo de que nunha vida anterior, inmediata, fomos ela e eu mecanógrafas e amigas nunha escura redacción, cativa de máis para os nosos soños

  Hai un poema de Lupe Gómez, deses de tatuar no lombo, que di: “A muller/é un cristal/atravesado por/unha patria”. Imaxino eses versos, mecanografados por unha muller, letra e letra, tecla a tecla, sobre unha folla en branco e parafraseo a Lupe: “Unha mecanógrafa é unha muller atravesada por un segredo e por unha historia”. É inevitábel ese fascinio meu por un oficio que propiciou, historicamente, o acceso das mulleres a determinadas esferas de poder negado e que lles franqueou, a moitas delas, as portas da literatura. A mecanografía foi, no seu caso, o grao cero da creación, un paso case inescusábel desde o que, como aínda agora ocorre, demostrar as capacidades e valías propias, sempre con esixencias superiores ás dos homes. A mecanografía foi a fronteira de moitas vidas plenas e libres, pero había que chegar até alí. E chegaron moitas, para sobordaren as convencións, as pexas patriarcais e os prexuízos da sociedade. Como Clara Campoamor, a deputada que converteu en realidade o voto feminino na II República española, avogada e política xa na súa madurez, e mecanógrafa moito antes, nunha escura sede ministerial. Ela é un emblema, pero hai centos, miles de exemplos… Lembralas aquí, neste pequeno relato, é un insignificante pero necesario acto de xustiza, en tempos avesos, coma estes, para a igualdade e os dereitos da muller.

El Zapato Inglés (“Recuérdalo tú y recuérdalo a otros”)

Hai en Vigo unha calella estreita que une a rúa da Palma e a rúa da Oliva. En realidade é só a traseira da ábsida da Colexiata, e calquera home ou muller con raios X nos ollos podería esculcar, ao atravesar esa ruela, alén do muro de pedra, o altar maior da Concatedral e o cu moreniño do Cristo da Vitoria. Pero ao que vou. Batín este sábado alí, nese paso angosto que non figura no Google Street View, co posto dun mercadillo no que, entre memorabilia varia, achei un libro de facturas de El Zapato Inglés, uns grandes almacéns dedicados á venta de calzado de importación ubicados, alomenos na súa primeira sede, no número 5 da rúa do Príncipe. Foron dous euros só, e a sensación única de lle ter arrebatado ao tempo, que todo o pode, un anaco vivo das súas posesións.

Como a memoria, alomenos para min, é a única forma acreditada de eternidade o certo é que subín por Sombreireiros, Elduayen e o Paseo de Alfonso cara á miña casa convencido de que levaba nunha bolsa o corazón latexante da miña cidade de antano, condensado nunhas tintas vermellas, azuis e brancas, as cores da Union Jack, tan vivas e vibrantes como cando saíron da Litografía Rial y Espinosa de Vigo alá, sabedeus, polo ano 1919 ou 1920 do século pasado. Xa en Camelias atopei a Paulo que pasaba na bici xusto por diante do meu portal. Arrinquei as primeiras follas do libro e deillas, coma quen opera unha transfusión de lembranzas. Iso xa me pareceu a proba irrefutábel e suprema do poder da memoria, a evidencia de que ese corazón que acababa de rescatar nunha congostra medieval do Vigo das cantigas de amigo seguiría a bater agora en dous lugares diferentes, ano 2012, de Camelias Street. Coma ese poema de Luís Cernuda, titulado 1936, de Desolación de la quimera, que di, no seu primeiro verso: “Recuérdalo tú y recuérdalo a otros…”.

Avelino Pousa Antelo, patriota galego

Das herdanzas que nos deixou a Transición española, glorificada e momificada como tótem de consenso e pactismo salvífico, ficou un respeito reverencial polas palabras. A simple invocación do conflito social ou político parecía mesmo atraelo e estaba na idea dos deseñadores desa derrota refugar o confrontamento, soterrar a memoria, erguer un presente factíbel sobre as cinsas do olvido. De tal xeito que dicir patriota, ou nazón, ou independencia, ou autodeterminación, ou mesmo Galiza era invocar a pantasma do combate, un acto tan necesario para o exercicio da vida coma o debate, esoutra verba proscrita. Houbo por sorte neste país quen non deu soterrado a idea do que fomos e quen non renunciou a arela ningunha no longo camiño da redención. Avelino Pousa Antelo era un deses e por iso a súa voz -tépeda e doce, como dicía Fole que era a voz de Castelao, ao que o mestre Pousa Antelo coñeceu un 10 de maio de 1931 nun mitin de ‘promoción gallega’ no Teatro Principal de Santiago- era aínda hoxe tan necesaria.

Galegos a boca pechada no país da “faciana pétrea”

Mentres a xente saía á rúa o 25 de xullo, en cadansúa parroquia non vaia ser, o Goberno de Feijóo respondía con homilías, prédicas ao Apóstolo, misas votivas e actos solemnes para darlle algún sentido -anque sexa como recinto protocolario- á Cidade da Cultura. E nesas que reparo nun spot televisivo institucional co gallo do Día de Galicia (o apelativo nacional debeu caer polo camiño da ocultación), que estes días atrás circulou nas televisións, na rede e na prensa tradicional. Procede do think tank de BAPConde, a recoñecida axencia publicitaria coruñesa que apostou por encher de contido apolítico e de doado consumo ese pozo negro de autoestima no que aboia sen respostas a galega xente. Refírome a Vivamos como galegos e Maloserá, de Gadis, ou a aquel lírico canto de cisne da pre-fusión bancaria, Cando un galego crece, toda Galicia crece, de Caixa Galicia, campañas multipremiadas que, ao meu ver, conectan á perfección coa visión emotiva, sentimentaloide, e desposuída de significado profundo que Feijóo ten deste país, se é que algún día o mandatario reflexionou sobre o particular. Dubido que o fixera, tendo en conta a bapitaurus de citas galeguistas coa que os ghostwriters remexen os seus discursos para dotalos da pátina de autenticidade e sentido que non teñen.

J’attendrai/Tornerai (Arqueoloxía dunha canción europea)

En xuño de 1940 os alemáns ocupaban París. Ilsa (Ingrid Bergman) e Rick (Humphrey Bogart) escoitan desde unha fiestra, con aceno de preocupación, a arenga dun oficial nazi. “Que demo está a dicir?”, pregunta Rick. “É a Gestapo, din que esperan entrar en París mañá… Instrúen como actuar cando as tropas cheguen…”, respóstalle Ilsa coa ollada perdida. Hai unha pequena pausa dramática, entón ela vólvese cara el mentres amosa a fervenza do seu cabelo loiro en primeiro plano. Ri ironicamente e dille: “Co mundo enteiro derrubándose, e nós escollemos este momento pra namorar…” (“With the whole world crumbling, we pick this time to fall in love”). Desa secuencia da película Casablanca (Michael Curtiz, 1942) van xa alá setenta anos. Daquela, como agora, o mundo asistía a un colapso. Só o amor, agora e entón, en todas as súas formas, permanecía intacto no medio da desfeita. E a música, unha melodía como a que hoxe quero compartir aquí: J’attendrai.

Two for the road (Réquiem por un coche de segunda man)

Cando chegou a min, en xuño de 2004, o probe xa levaba no lombo unha presada de quilómetros. Pero nin eu lle preguntei a el polo seu pasado nin el foi demasiado esixente coa miña impericia como condutor. Foi un matrimonio de comenencia que agora, depois de oito anos, vén de rematar. Entreguei os seus papeis, o noso libro de familia, o contrato civil que asinaramos, nunha nave de despece, aí arriba, no Tambre, coma quen perpreta un pequeno pero definitivo acto de traizón. Indiqueille a alguén onde ficaba o coche, describino como mellor puiden, a media voz, como imaxino que deben facer os delatores ou os colaboracionistas. E marchei por onde vin. Ao día seguinte fun mirar se o carro seguía alí, varado nunha beirarrúa de Conxo, o meu Ibiza de vella xeración e catro portas, C-3770-BN, co que auscultei cada quilómetro da AP-9, que é tanto como dicir a columna vertebral da miña vida, con todas as súas metas voantes. Regresei ao outro día para me despedir del pero xa o guindastre o levara. Nin el podía facer máis por min nin eu podía facer máis por el, e esa impotencia compartida resultoume especialmente triste e cabrona neste tempo duro, no que semella que todo acaba ou desaparece. Tamén o meu cochiño branco e magoado.

O país agarda (o que quixera eu do BNG depois de Amio)

Afrontei a asemblea do BNG co sereno escepticismo que procura o non ser militante, nin afiliado nin integrante de corrente ningunha. Un mero votante, deses con moita fe, dos que levan anos acreditando no que aínda non viron. Houbo a lóxica escenificación dun proceso asembleario:  xente que vota, xente que decide e xente compracida polo que se adoita chamar, moi pomposamente, o triunfo da democracia, con todo o que iso ten de inapelábel.

Unha vez en Amio, o  presunto debate de ideas que debía encarar a organización nacionalista (sábado) quedou, ao meu ver, escurecido pola incomparecencia dunha das partes e por un confrontamento ben máis prosaico e mediaticamente rendíbel como é o do reparto de cadeiras (domingo).  Houbo reproches larvados, dagas voadoras, risos conxelados e un mar de fondo que botou á superficie ondulada da fronte nacionalista os argazos da polarización, a división e o malestar interno.