Hello, it’s me (Historias de mulleres ao teléfono) – I

Marilyn Monroe, North Hollywood, 1962

Dubido que haxa alimento máis san e proteico cós tópicos narrativos. Gústanos diseccionalos, saber de que están feitos, coñecer as súas orixes e ingredientes. E neles adoitamos achar respostas, claves para novas lecturas, igual que aquel feiticeiro da tribo que remexía nas vísceras dunha alimaria sacrificada para ler o futuro. As convencións narrativas están nas tripas de todos os relatos, son o seu estómago, latexan da mesma maneira. E coma ese animal morto precédennos e explícannos. Nunha canción, nunha novela, nunha película, sobre as táboas dun teatro. Dicíao Godard: “Abóndame unha muller e unha pistola para armar unha historia”. Por que non unha muller e un teléfono? No meu caso é un fascinio de moi atrás, da nenez. Miña nai, de pé, no corredor da casa, falando por aquel aparello arcaico, de baquelita gris, e eu, á espreita, recreando os diálogos apagados ao outro lado da liña. As orixes dun misterio que os móbiles banalizaron, en parte, pero que ficou retratado de xeito explícito en case todas as representacións literarias, musicais, escénicas ou audiovisuais do século XX. Este pequeno repaso, íntimo, incompleto e persoal, é unha homenaxe tamén ao tempo perdido no que -como rezaba un  anuncio de telefonía- “chamabamos aos lugares e non ás persoas”, memorizabamos números como se fosen arcanos e agardabamos unha chamada sen saír da casa, ao pé do auricular. Un tempo no que non había whatsapp, nin emojis, senón cabinas, locutorios e teléfonos fixos desde os que se dicían cousas importantes sen moverse do sitio e coa voz entrecortada.

2013: Doar, abortar, sobrevivir e amar (en tempos avoltos)

Pois así como as mulleres
da lingua pasan ás mans
poden da guerra de pluma
a paus de morte pasar.

(Manuel Pardo de Andrade, Rogos dun gallego, 1813)

Do meu corpo, eu decido!

Sospeito que 2013 será sinalado no libro de batallas do futuro como o ano da Regresión Definitiva. Nada indica que o 2014, centenario da I Guerra Mundial, vaia ser mellor. Poida que se cumpra ese vaticinio lúcido de Rafael Sánchez Ferlosio: “Vendrán más años malos y nos harán más ciegos”. Pode ser. Os elementos para que ese agoiro tome corpo están aí. Reedición do capitalismo máis salvaxe, promoción e radicalización das desigualdades, corrupción e descrédito das institucións, eliminación dos piares do estado de benestar (sanidade e educación pública), bancarización dos gobernos, recorte extremo de liberdades e dereitos e rexurdimento da cruzada relixiosa nacional-católica española, a mesma que se organizou até os anos 80 do século XX en redes mafiosas de subtracción de nenos, a que nunca pediu desculpas pola súa connivencia coa ditadura franquista e a que prosegue na súa tentativa descarnada de inocular o dogma en escolas, hospitais, consellos empresariais e órganos de decisión gobernamental. Con éxito. Non falamos xa da confusión entre o poder político e relixioso, nin sequera da asimilación efectiva e global de ‘valores cristiáns’ como a austeridade, o sacrificio e a resignación…. senón da superposición flagrante do ideario católico máis extremo (Opus Dei, Lexionarios de Cristo, Neocatecumenais, grupos autodenominados ProVida, Foro de la Familia, HazteOir, Red Madre) sobre o principio da aconfesionalidade do Estado, consagrado na esmorecida Constitución de 1978. Feijóo deu boa mostra dese intencionado barullo ao cualificar o sistema sanitario galego de “tan público” como a Catedral de Santiago.

Inquisión para todas

Tal confusión, insisto, non é accesoria, porque determina as políticas que sufrimos. A xerarquía eclesiástica -homófoba, patriarcal e radicalmente clasista- é a que impulsa, con efectividade, a segregación nas aulas, a promoción da materia de relixión, a simboloxía cristiá en contextos civís, a defensa ultra da maternidade ou a reducción pavorosa das axudas para infectados por VIH. Falarei doutro centenario, bicentenario mellor dito. O da publicación de Rogos dun gallego, un opúsculo en verso, asinado polo liberal Manuel Pardo de Andrade en 1813, e que tiña como fin denunciar os abusos cometidos polo Santo Oficio, solicitándolles aos redactores da Constitución, reunidos naquel tempo en Cádiz, a súa supresión. A Real Academia Galega acaba de publicar na súa web o facsímile desta obra, cun estudo preliminar. Un paseo por eses versos revela que a orixe de moitos males de hoxe aniñan nese pasado non tan lonxano.  “Os frades sigan a regra/do seu santo fundador,/e deixen a quen goberna/os estados e as nacións” ou “Se así o fan, irá ben todo,/pero doutro modo non;/pois non queremos que os cregos/traten máis que o que é de Dios”, ou  “Nomade, nomade cregos/por deputados, que nós/vos faremos coñecer/cal é a vosa obrigación”, ou xa no final “Na igrexa vos escoitamos,/mais fóra da igrexa non,/pois as causas deste mundo/non son feitas para vós”. O mesmo na Galicia de 1813 que na de 2013.

O día despois das tetas ao vento

Velaí as esperanzas de Occidente

Se xa o dixen noutro lado, volvo repetilo aquí, que non pasa nada. Francisco é o Obama da curia. A expresión da súa alma contrita -toda a vergoña que sente, a compaixón que proclama- é o novo Yes We Can. É sorprendente a adhesión e o entusiasmo que xera ese discurso papal, sobre todo nas hostes laicas e afastadas da práctica relixiosa que integran o meu contexto virtual e real. Moi maliño está o asunto cando calquera palabra é quen de nos abrigar ou confortar. Iso, supoño, é unha proba do desprovistas e desprovistos que andamos. En bolas case. Nus. Coma as Femen, máis ou menos.

Balada do independentista pobre

Lume de agosto desde a ría de Vigo

Acho que foi alá a principios de xuño que alguén agoirou a desaparición do verán. “Non vai haber verán neste 2013 en Galiza… Agárdanse chuvias en xullo e agosto… Tempo fresco e inestábel…”. Hai pánicos cervais e incontrolábeis e un deles é ese: renunciar, con maquiavélica antelación, aos días de verán; saber que non vai haber sol, que esa promesa de felicidade, que levamos encriptada nalgún lugar do hipotálamo, se esvae grazas ao prognóstico despreocupado dun comando de expertos. Ocorre agora que todas as nosas certezas –case todas– se foron esluíndo até case desaparecer e a predición do tempo meteorolóxico converteuse nunha nova relixión, unha verdade á que se aferrar. Queremos saber algo, estar seguros/as dalgunha cousa, o que for, polo menos do día que vai facer mañá.

Por saúde mental non quixen acreditar nese vaticinio. E aínda contemplando a posibilidade dunhas vacacións abaixo da chuvia logrei extraer unha certeza do medio desa borrasca premonitoria: “Este país arderá, si ou si, pase o que pase, chova o que chova. O lume arrasará miles de hectáreas, arderán os montes outra vez”. De feito pensar que Galiza arderá no verán non é agoiro ningún. É a triste constatación da nosa pobreza, do noso carácter de nación subalterna, colonizada, negada e puteada. Botarlles as culpas á vintena de desalmados que prenden a mecha, no Pindo ou no Xurés, sen cuestionar o modelo socio-económico e as políticas agro-forestais que permiten esta desgraza é como laiarse dos mortos de Angrois sen reparar nos erros de seguridade e previsión que posibilitaron a catástrofe. Cinismo e ineficacia. Culpa e mala fe.

O tempo das mecanógrafas (Un relato de teclas, tinta e mulleres en liberdade)

 MECANÓGRAFA.

¿Qué es eso que suena muy lejos?

JOVEN.

Amor, el día que vuelve.

¡Amor mío!

(García Lorca, Así que pasen cinco años)

Para Carme Vidal, porque estou certo de que nunha vida anterior, inmediata, fomos ela e eu mecanógrafas e amigas nunha escura redacción, cativa de máis para os nosos soños

  Hai un poema de Lupe Gómez, deses de tatuar no lombo, que di: “A muller/é un cristal/atravesado por/unha patria”. Imaxino eses versos, mecanografados por unha muller, letra e letra, tecla a tecla, sobre unha folla en branco e parafraseo a Lupe: “Unha mecanógrafa é unha muller atravesada por un segredo e por unha historia”. É inevitábel ese fascinio meu por un oficio que propiciou, historicamente, o acceso das mulleres a determinadas esferas de poder negado e que lles franqueou, a moitas delas, as portas da literatura. A mecanografía foi, no seu caso, o grao cero da creación, un paso case inescusábel desde o que, como aínda agora ocorre, demostrar as capacidades e valías propias, sempre con esixencias superiores ás dos homes. A mecanografía foi a fronteira de moitas vidas plenas e libres, pero había que chegar até alí. E chegaron moitas, para sobordaren as convencións, as pexas patriarcais e os prexuízos da sociedade. Como Clara Campoamor, a deputada que converteu en realidade o voto feminino na II República española, avogada e política xa na súa madurez, e mecanógrafa moito antes, nunha escura sede ministerial. Ela é un emblema, pero hai centos, miles de exemplos… Lembralas aquí, neste pequeno relato, é un insignificante pero necesario acto de xustiza, en tempos avesos, coma estes, para a igualdade e os dereitos da muller.

A homofobia sen coartadas e os muchos-amigos-gays

En verdade sentirse excluído/a da Constitución Española é xa mesmo unha obriga se:

1) es galego/a con conciencia de nación

2) queres falar a túa lingua no teu país, sen o sometemento por decreto á lingua común española

3) cres no dereito dos pobos a decidir sobre o seu destino

4) non acreditas na monarquía como forma viábel para a organización do Estado, moito menos como legado e imposición do franquismo

5) consideras que as normas están para seren mudadas e que un texto, que, en 1978, só votou afirmativamente o 27,7% do censo galego non pode ter carácter sacrosanto nin infalíbel

Mesmo así, o amparo outorgado polo Tribunal Constitucional ao matrimonio entre persoas do mesmo sexo -unha realidade xa recoñecida pola mudanza do Código Civil en 2005 impulsada por Zapatero– é un fito histórico. Porque desposúe ao Partido Popular -impulsor do recurso de inconstitucionalidade contra os casorios de gais e lesbianas, Núñez Feijóo á cabeza desa vergoñenta estratexia– da única coartada que enmascaraba a súa homofobia. Durante sete anos puideron apelar á incerteza legal, ao impropio da denominación, eludindo, pola vía da Carta Magna, o seu verdadeiro argumento contra a democratización plena do matrimonio… Hoxe o Opus, o Foro da Familia, o Partido Popular e todas as organizacións e franquías da Igrexa Católica ficaron espidos diante dos seus prexuízos e do seu odio.

Syrizar, syrizarei

Pasaba nos tempos de estudante, en Compostela. Dabas unha festa na casa, abríanse as portas dun piso calquera de República Arxentina ou Fernando III O Santo (as rúas do Ensanche de Santiago alternan a vocación santa coa republicana) e aquilo petaba en cuestión de horas. “Si si, que veñan, dille a fulanito/fulanita que se achegue tamén, si, sen problema…”. Non había móbiles daquela, así que os preavisos e as alertas protocolarias nin se contemplaban, moito menos os whatsapps. E todo era espontáneo, in progress, excitante por momentos, porque deses contubernios de xente descoñecida e pouco afín -estimulados convenientemente polo bruído da música e o alcol de supermercado- abrollaban conversas gloriosas, encontros intelectuais inopinados e romances surrealistas ou definitivos. En certa maneira eses encontros eran vibrantes e liberadores. E eran reais no xusto momento no que acontecían. Até que no intre máis luminoso e desfasado do convivio chegaba a pasma, alertada polos veciños e en tres minutos toda aquela súpeta harmonía diluíase xa no portal do edificio ou de camiño cara ao bareto máis cercano, nunha beirarrúa orlada de vómitos e hostes noctívagas. Agora, cando asisto ao proceso de formación da autodenominada Syriza galega vénme á cabeza a imaxe daqueles anfitrións xenerosos e despreocupados que eramos, flipando coa biodiversidade da nosa convocatoria e mesmo orgullosos do laboratorio social que construiramos cun simple chamado ao divertimento e á unidade.

Galegos a boca pechada no país da “faciana pétrea”

Mentres a xente saía á rúa o 25 de xullo, en cadansúa parroquia non vaia ser, o Goberno de Feijóo respondía con homilías, prédicas ao Apóstolo, misas votivas e actos solemnes para darlle algún sentido -anque sexa como recinto protocolario- á Cidade da Cultura. E nesas que reparo nun spot televisivo institucional co gallo do Día de Galicia (o apelativo nacional debeu caer polo camiño da ocultación), que estes días atrás circulou nas televisións, na rede e na prensa tradicional. Procede do think tank de BAPConde, a recoñecida axencia publicitaria coruñesa que apostou por encher de contido apolítico e de doado consumo ese pozo negro de autoestima no que aboia sen respostas a galega xente. Refírome a Vivamos como galegos e Maloserá, de Gadis, ou a aquel lírico canto de cisne da pre-fusión bancaria, Cando un galego crece, toda Galicia crece, de Caixa Galicia, campañas multipremiadas que, ao meu ver, conectan á perfección coa visión emotiva, sentimentaloide, e desposuída de significado profundo que Feijóo ten deste país, se é que algún día o mandatario reflexionou sobre o particular. Dubido que o fixera, tendo en conta a bapitaurus de citas galeguistas coa que os ghostwriters remexen os seus discursos para dotalos da pátina de autenticidade e sentido que non teñen.

Os tres DDD de Feijóo (Deriva, Desleixo e Desdén)

Andaba eu na procura dun acróstico que, neste tempo de siglas dispersas e confusas para o país, concitara en tres letras a acción de goberno de Núñez Feijóo; unha regra nemotécnica que cifrara con sinxeleza o traballo destrutor da hoste de conselleiros memo-técnicos que día a día desmantelan, por omisión ou por obra, a xa feble e depauperada estrutura autonómica na que as galegas e os galegos tentabamos até o de agora sobrevivir.

Que verbo, sobrevivir, non si? Como faría ese verbo para revirar o seu significado e convertelo, dun día para o outro, en vivir por riba das nosas posibilidades? en que momento sobrevivir se converteu nun extraverbo, sobre-vivir? Como foi que algo que resulta inherente á especie humana, a sobrevivencia, rematou, na boca destes intoxicadores, transmutado na expresión dun luxo ou dun dispendio propio de sociedades ricas e pudentes como a nosa nunca foi? Sobrevivir, dicía, e acróstico. Velaí fica o poema de Núñez Feijóo. Nin haiku é, tres verbas que abondan para guiaren a súa xestión, tres DDD cuxa suma reflicte a política aplicada polos conservadores do PPdeG nesta lexislatura horribilis: DESGOBERNO

D E R I V A

D E S L E I X O       +

D E S D É N

———————

D E S G O B E R N O

Beiras e a frívola parábola

Este mércores fixéronse públicos, nun curso da Universidade de Vigo, varios datos da memoria da Fiscalía sobre delincuencia e menores na provincia de Pontevedra durante 2011. De todas as figuras delitivas tipificadas a que máis medrou entre os chavales foi a da violencia doméstica (68 casos máis), e os abusos e agresións sexuais (27 casos máis en senllas categorías). Tamén a violencia de xénero aumentou en 8 casos, con respeito ao ano anterior. Por desgraza esa escola -a do maltrato á muller en calquera das súas modalidades- é das que non desaparecen, como si vai camiño de o facer a escola pública e de balde. En todos os casos a muller é a vítima principal, o foco das agresións. E desacouga saber como esa lacra non só non decrece senón que medra con forza entre os máis novos. Porén, por algunha estraña razón, aínda habendo mulleres que morren, aínda coñecendo como coñecemos as dimensións deste terrorismo íntimo, tan daniño e devastador, sorprende a lixeireza coa que ese drama cotián se vén empregando como parábola ou metáfora en situacións do máis variopinto. Calquera se arroga o papel de vítima, Xosé Manuel Beiras agora, ignorando que o uso desa parábola, aplicada irreflexivamente, frivoliza o drama real, as mortes e o sufrimento, e converte, por contraste, o horror en brincadeira.