Hello, it’s me (Historias de mulleres ao teléfono) – I

Marilyn Monroe, North Hollywood, 1962

Dubido que haxa alimento máis san e proteico cós tópicos narrativos. Gústanos diseccionalos, saber de que están feitos, coñecer as súas orixes e ingredientes. E neles adoitamos achar respostas, claves para novas lecturas, igual que aquel feiticeiro da tribo que remexía nas vísceras dunha alimaria sacrificada para ler o futuro. As convencións narrativas están nas tripas de todos os relatos, son o seu estómago, latexan da mesma maneira. E coma ese animal morto precédennos e explícannos. Nunha canción, nunha novela, nunha película, sobre as táboas dun teatro. Dicíao Godard: “Abóndame unha muller e unha pistola para armar unha historia”. Por que non unha muller e un teléfono? No meu caso é un fascinio de moi atrás, da nenez. Miña nai, de pé, no corredor da casa, falando por aquel aparello arcaico, de baquelita gris, e eu, á espreita, recreando os diálogos apagados ao outro lado da liña. As orixes dun misterio que os móbiles banalizaron, en parte, pero que ficou retratado de xeito explícito en case todas as representacións literarias, musicais, escénicas ou audiovisuais do século XX. Este pequeno repaso, íntimo, incompleto e persoal, é unha homenaxe tamén ao tempo perdido no que -como rezaba un  anuncio de telefonía- “chamabamos aos lugares e non ás persoas”, memorizabamos números como se fosen arcanos e agardabamos unha chamada sen saír da casa, ao pé do auricular. Un tempo no que non había whatsapp, nin emojis, senón cabinas, locutorios e teléfonos fixos desde os que se dicían cousas importantes sen moverse do sitio e coa voz entrecortada.

R-E-S-P-E-C-T (‘Luar’, a gaita e os gardiáns da tradición)

Denis, á dereita, deféndese como pode perante o xurado de Vai de gaita

É síntoma de idade provecta, eu ben o sei, ou produto dun proceso de decantación emocional e intelectual que me conduce, de maneira inminente, á corentena. O caso é que todos os males políticos, sociais e vitais que anubran o noso presente -porque o noso presente está anubrado diga o que diga a eufórica estupidez de Gadis- acabo, ultimamente, por resumilos nun mal global, que é a falta de respecto. Se reparo ben decátome de que son as graves faltas de respecto (profesores homófobos, agresores da lingua galega, sexistas, machistas, xerarcas políticos e eclesiásticos) as que me obrigan a envorcar a miña indignación neste sacrosanto lugar. Desta volta, sentín esa indignación, a falta de respecto da que falo, na emisión do venres pasado de Luar e do seu concurso Vai de gaita. O fenómeno Luar é demasiado polisémico e complexo como para analizalo en catro parágrafos, pero si me gustaría deixar aquí uns apuntamentos sobre o proceso sumarísimo ao que se someteu a un concursante, un rapaz de Verín, Denis Rodríguez, que participou no concurso de Televisión de Galicia cunha gaita das denominadas marciais (cunha morfoloxía asimilada á das gaitas escocesas).

O tempo das mecanógrafas (Un relato de teclas, tinta e mulleres en liberdade)

 MECANÓGRAFA.

¿Qué es eso que suena muy lejos?

JOVEN.

Amor, el día que vuelve.

¡Amor mío!

(García Lorca, Así que pasen cinco años)

Para Carme Vidal, porque estou certo de que nunha vida anterior, inmediata, fomos ela e eu mecanógrafas e amigas nunha escura redacción, cativa de máis para os nosos soños

  Hai un poema de Lupe Gómez, deses de tatuar no lombo, que di: “A muller/é un cristal/atravesado por/unha patria”. Imaxino eses versos, mecanografados por unha muller, letra e letra, tecla a tecla, sobre unha folla en branco e parafraseo a Lupe: “Unha mecanógrafa é unha muller atravesada por un segredo e por unha historia”. É inevitábel ese fascinio meu por un oficio que propiciou, historicamente, o acceso das mulleres a determinadas esferas de poder negado e que lles franqueou, a moitas delas, as portas da literatura. A mecanografía foi, no seu caso, o grao cero da creación, un paso case inescusábel desde o que, como aínda agora ocorre, demostrar as capacidades e valías propias, sempre con esixencias superiores ás dos homes. A mecanografía foi a fronteira de moitas vidas plenas e libres, pero había que chegar até alí. E chegaron moitas, para sobordaren as convencións, as pexas patriarcais e os prexuízos da sociedade. Como Clara Campoamor, a deputada que converteu en realidade o voto feminino na II República española, avogada e política xa na súa madurez, e mecanógrafa moito antes, nunha escura sede ministerial. Ela é un emblema, pero hai centos, miles de exemplos… Lembralas aquí, neste pequeno relato, é un insignificante pero necesario acto de xustiza, en tempos avesos, coma estes, para a igualdade e os dereitos da muller.

‘Todos os días’ de Alberto Ramos, un retrato da nova mala vida

“A vida é uma mistura de coisas que se repetem e de coisas que só acontecem uma vez. O que é estranho é poderem ser as mesmas”

Pedro Paixão, ‘Viver todos os dias cansa’

Houbo un día no que a xente toda ao meu redor se botou a falar de pasta, sen pudor ningún. E eu tamén, que non o fixera nunca. Ás veces escóitome falar de diñeiro e non recoñezo en min ao proletario da letra que abandeiraba con orgullo o seu desprezo polas preocupacións pecuniarias. Sei que a precariedade estivo sempre aí, lambendo os pés do xornalismo, turrando para abaixo das súas arelas de dignidade e dos seus pantalóns. Pero é agora cando o subtexto proletario desta profesión nosa aparece na superficie en forma de inmensa mancha de chapapote, que intoxica as horas todas deste mar de EREs, despedimentos, reducións de persoal, descrédito e máis descrédito. Desa mancha, da esclerose dunha idea brillante, do bucle fatal do paro e da sensación de que “xa non hai sitio para ninguén” trata Todos os días, a novela de Alberto Ramos (Sotelo Blanco, 2013), que gañou a última edición do Premio Risco.

El Zapato Inglés (“Recuérdalo tú y recuérdalo a otros”)

Hai en Vigo unha calella estreita que une a rúa da Palma e a rúa da Oliva. En realidade é só a traseira da ábsida da Colexiata, e calquera home ou muller con raios X nos ollos podería esculcar, ao atravesar esa ruela, alén do muro de pedra, o altar maior da Concatedral e o cu moreniño do Cristo da Vitoria. Pero ao que vou. Batín este sábado alí, nese paso angosto que non figura no Google Street View, co posto dun mercadillo no que, entre memorabilia varia, achei un libro de facturas de El Zapato Inglés, uns grandes almacéns dedicados á venta de calzado de importación ubicados, alomenos na súa primeira sede, no número 5 da rúa do Príncipe. Foron dous euros só, e a sensación única de lle ter arrebatado ao tempo, que todo o pode, un anaco vivo das súas posesións.

Como a memoria, alomenos para min, é a única forma acreditada de eternidade o certo é que subín por Sombreireiros, Elduayen e o Paseo de Alfonso cara á miña casa convencido de que levaba nunha bolsa o corazón latexante da miña cidade de antano, condensado nunhas tintas vermellas, azuis e brancas, as cores da Union Jack, tan vivas e vibrantes como cando saíron da Litografía Rial y Espinosa de Vigo alá, sabedeus, polo ano 1919 ou 1920 do século pasado. Xa en Camelias atopei a Paulo que pasaba na bici xusto por diante do meu portal. Arrinquei as primeiras follas do libro e deillas, coma quen opera unha transfusión de lembranzas. Iso xa me pareceu a proba irrefutábel e suprema do poder da memoria, a evidencia de que ese corazón que acababa de rescatar nunha congostra medieval do Vigo das cantigas de amigo seguiría a bater agora en dous lugares diferentes, ano 2012, de Camelias Street. Coma ese poema de Luís Cernuda, titulado 1936, de Desolación de la quimera, que di, no seu primeiro verso: “Recuérdalo tú y recuérdalo a otros…”.

J’attendrai/Tornerai (Arqueoloxía dunha canción europea)

En xuño de 1940 os alemáns ocupaban París. Ilsa (Ingrid Bergman) e Rick (Humphrey Bogart) escoitan desde unha fiestra, con aceno de preocupación, a arenga dun oficial nazi. “Que demo está a dicir?”, pregunta Rick. “É a Gestapo, din que esperan entrar en París mañá… Instrúen como actuar cando as tropas cheguen…”, respóstalle Ilsa coa ollada perdida. Hai unha pequena pausa dramática, entón ela vólvese cara el mentres amosa a fervenza do seu cabelo loiro en primeiro plano. Ri ironicamente e dille: “Co mundo enteiro derrubándose, e nós escollemos este momento pra namorar…” (“With the whole world crumbling, we pick this time to fall in love”). Desa secuencia da película Casablanca (Michael Curtiz, 1942) van xa alá setenta anos. Daquela, como agora, o mundo asistía a un colapso. Só o amor, agora e entón, en todas as súas formas, permanecía intacto no medio da desfeita. E a música, unha melodía como a que hoxe quero compartir aquí: J’attendrai.

‘Dark butterfly’ de Rexina Vega: marxes da novela brut

“As creacións da miña fantasía bátenme, perséguenme, ou mellor dito, son eu quen vive delas. Cando describía como Madame Bovary morría envelenada, sentía o sabor do arsénico na lingua; é máis, eu mesmo estaba envelenado até vomitar…”.

(Gustave Flaubert)

Na prosa de Cardume, a primeira novela de Rexina Vega, gañadora do premio Xerais 2007, ficaba descrita con mestría e emoción a limpa esperanza republicana do Vigo prebélico. Cando lin ese libro fermoso, agora traducido ao castelán (Pendragón, 2011), dei en pensar nos emblemas daquel tempo luminoso; a viguesa Urania Mella, por exemplo, combatente antifascista, defensora dos dereitos das mulleres, activista social e cultural, mestra de piano, represaliada. Matinei nun posíbel encontro dela con Urbano R. Moledo, o dramaturgo galeguista que protagoniza Cardume. No teatro García Barbón, ou nun concerto na Escola de Artes e Oficios. Puido ser, antes de que o golpe militar o desfixera todo, naquel porto atlántico no que a xente se coñecía e se chamaba polo nome. Ela, en 1936, evitou in extremis a condea de morte, o seu home e compañeiro de loita, Humberto Solleiro, non, e Urbano tampouco. Urania exemplifica o entusiasmo daquela etapa republicana e Cardume cifra nas súas páxinas a arela dese tempo novo, abafado polo totalitarismo e a barbarie.

Conde Roa: “Entre o bo e o galego, eu quédome co bo”

Alberto, un compañeiro xornalista, dicíame onte que a sentenza merecía un titular. E meréceo, abofé. Presentación o pasado venres en Santiago, dun libro de El Patito Editorial. É o terceiro acto rosaliano ao que asisto nesa tarde. Principiei polo Panteón de Galegos Ilustres, nunha leitura de poemas da Asociación de Escritores en Lingua Galega. Aquilo púidose celebrar depois de que a xente da AELG retirara de tan ilustre emprazamento o material de obra e os trebellos que alí teñen amoreados os píos donos dese lugar, a Igrexa Católica quero dicir. Continúo no Hostal nun acto variopinto da Fundación Rosalía. Alonso Montero, que se refire a Rosalía como a “voz das clases subalternas de Galicia”, puro Gramsci, tamén teima en falar dela como “o poeta”, como se fora un señor, non sei por qué. “Rosalía é o poeta galego máis tal, máis cal….”. Non a poeta, o poeta. E por dúas veces teima na suposta fealdade da escritora -grazas que tiña a man a Juan Ramón Jiménez para endosarlle a cita-, entre a restra de motivos que a converteron nunha persoa desgrazada e desamparada na vida. Pode ser, non digo que non, pero naquel contexto celebratorio teimar en que “era fea…” resultoume unha miga irritante. Alomenos a min.

O soño dun pobo, o pobo de Isaac

“Conservador libertario, inconformista e descrido”. Creo que, moi intelixentemente, Isaac Díaz Pardo (1920-2012) cifraba nesas palabras o pouso do seu pensamento e das súas actitudes. Ás veces acho que este pobo, o pobo galego, o pobo de Isaac, só existe na mente de quen o soña cada día. E por iso as perdas coma a súa son tan dolorosas. Porque coa persoa marcha o soño da nación. Isaac morreu esta mañá na Coruña, na cidade na que seu pai, Camilo Díaz Baliño, se afiliou ás Irmandades da Fala en 1918, e por iso a súa morte ten algo regreso, nunca de acabamento, como se a Historia se confabulara para devolvelo ao lugar no que todo comezou.

2012 non che teño medo! (tres palabras e unha canción)

Lino esta mañá nun libro do que falarei, aquí mesmo, en 2012. É só unha pregunta, certeira, afiada, pero que me fixo matinar nela o día enteiro: “Por que a perda é a medida do amor?”. Iso é o que me pregunto eu… Tamén dei en pensar na felicidade e no paso do tempo, o que Zuckerberg quere agora, moi pretenciosamente, que chamemos timeline. Ese homiño roxo procura, na súa ambición sen límite, cifrar a vida, a biografía das persoas, nun pantallazo de Facebook. Pero iso non vai ser, amigo Mark. A medida da vida só a dá a morte, como a medida do amor é a perda quen a dá. Non hai outra verdade, alomenos para min non hai outra.

Reparei nas mortes de 2011, nesa procesión de adeuses, dos meus e dos que compartín cos demais. Nos que marcharon e nos que van vir. É o que se adoita nesta data, non si..? Reflexionar sobre o que queremos e o que temos. Sobre a felicidade e ese tipo de asuntos… E que cousa é a felicidade? Moi sinxelo, a felicidade, para min, é a ausencia de medo. Vivir sen medo. Só iso.