O soño da República, oitenta anos depois

14 de abril. La República, a serie que os luns emite TVE, é, por riba de todo, unha produción para o gran público, un folletín ben redixido, con máis acertos ca desacertos, con mellores e peores interpretacións, cun protagonista moi guapo, Félix Gómez, e cun loábel propósito didáctico: filtrar entre as leas amorosas dos seus personaxes un retrato cabal da II República española. Non é Berlin Alexanderplatz de Fassbinder, nin creo que o pretenda. Pero o que si consegue esta produción televisiva é transmitir, 80 anos depois, o poder icónico e o capital de entusiasmo que perdura no legado daquela controvertida aventura política.

A Lei de Rande

Para Arancha, Xandra e Marián

En só dous días subo e baixo a AP-9 en catro ocasións. Santiago-Vigo-Santiago-Vigo-Santiago. A 110 quilómetros/hora. O meu Seat Ibiza, mancado e rebelde como é, agradece ese novo límite, desfrútao diría eu. Porque o límite acouta as súas capacidades e esíxelle só o que pode dar, non máis. E descárgao de responsabilidades e esixencias. O límite de 110 é un maná de xustiza que cae do ceo e que alimenta a autoestima das viaturas vellas e derramadas como a miña. Circulan nun esplendor sen ruídos, ombro con ombro con Audis de amputado orgullo e Mercedes encapsulados neste novo e lento tempo. Sei que esa paridade é unha miraxe e que só durará o que a escaseza de petróleo. Pero os gama baixa,  os proletarios do transporte privado, esprememos hoxe, con avidez, este soño de liberdade, igualdade e fraternidade motora.

Vigo e todos os seus nomes

Quitado que Mar de Vigo evoca o nome dun mercante de altura, semella que ao final algo de sentidiño si houbo na elección da denominación oficial do auditorio vigués por parte do comité de expertos (vaia nome..!). En verdade o trobadorismo medieval, aquela vizosa lírica do amigo (que ecoa aínda hoxe en poemarios tan altos como Fóra do sagrado de Anxo Angueira), segue a ser a máis única, internacional e poderosa das marcas viguesas. Martin Codax, Mendinho e Xohan de Cangas. Os Tres da Ría habíanse chamar, se os collera o tempo da música lixeira ou dos grupos de gaitas.

Mar de Vigo, tirado do verso Ondas do mar de Vigo/se vistes ao meu amigo, é unha homenaxe acaída a Codax e a ese legado, se cadra o máis universal da cultura galega. Pero sobre todo logra eludir a tentación antroponímica, esa necesidade compulsiva de bautizar TODO (rúas, prazas, auditorios, pazos de congresos), co nome dunha persoa/literato/preboste/autoridade/político. Ningún problema se che toca vivir en José Ángel Valente (fóra de que te chames igual có poeta e confundas os carteiros), ou en Rosalía de Castro, ou  en Pucho Boedo esquina Eduardo Pondal, gloriosa confluenza do rueiro de Touro. Máis problemas terás, con todo, se a túa praza ou avenida é de caste franquista: Generalísimo Franco, Juan Canalejo, Primo de Rivera, Capitán Patatín ou Juan Carlos I.

Dans grève il y a rêve (Folga xeral)

Dans grève il y a rêve. Literalmente, na greve, na folga, hai un soño. Poida que ese soño non o ache hoxe, en Vigo, no medio dunha manifestación. Pero nin o meu, nin o de ninguén, está, de certo, nun traballo precarizado, nos EREs temporais, nas mentiras da macroeconomía, na flexibilidade ultraconservadora, na perda de dereitos laborais nin nos manexos do capitalismo máis fero. Nada diso é inevitábel. Nada diso debe ser o futuro.

Demolición da casa-país (Fóra as vosas poutas depredadoras do Galiñeiro!)

O xeógrafo Domingo Fontán, do que falabamos este día, chamouno Corno do Demo na súa histórica Carta Xeométrica de Galicia. Hai dous séculos, de seguro, Fontán subiu ese monte, armado co seu teodolito e o seu nanómetro, botando ángulos imaxinarios sobre o esplendor mineral do val do Louro, as gándaras de Budiño e as pedras cabaleiras de máis alá. O pobo chámalle Galiñeiro e é un pico visíbel desde moitas partes da cidade de Vigo. Acho que é tamén a principal elevación da ría, arredor dos setecentos metros. Poida que nin Feijóo nin Abel Caballero nin Corina Porro –ilustres veciños vigueses-, foran quen, no caso de que ergueran a cabeza un día e detiveran a ollada no que os arrodea, de lle poñeren nome ás corcovas que sobrancean no mar de Vigo. Sequera un nome, só un, de todos os nosos Paõs de Açúcar, dos morros de Cangas, de Moaña, de Candeán, de Valadares ou da serra do Galiñeiro, que vai finar, coma a dorsal dunha besta antiga, no monte Aloia, cabo do ceo fremoso de Rebordáns. Pero moitos de Vigo si somos quen de facelo. Moitos si sabemos o nome dos tesos cumes do Morrazo ou da Garrida. Un por un. E nesa capacidade de nomear habita un primitivo acto de amor, algo da nosa orixe, algo que, definitivamente, non nos pode ser roubado.

‘Futuro imperfecto’ de Xulia Alonso Díaz, literatura grande como a vida

Digo pouco se digo que Futuro imperfecto, de Xulia Alonso Díaz (A Rúa, 1961), aborda unha historia nunca contada a xeito na literatura galega, a dos anos da droga como espello libertario dunha xeración, a da autora, que sentiu o alustro dun novo tempo, no transo da ditadura a unha aira aberta onde todo era posíbel e todo estaba por facer. Eses mozos e mozas sofreron ademais, en primeira persoa, os primeiros e máis dramáticos envites do VIH. Apandaron co peor, o oprobio social, a vergoña, o descoñecemento da doenza, a experimentación nos tratamentos… Tiveron que pasar tres décadas para lermos esta historia, pero aquí está. Conmovedora, única, tan grande como a vida.

Se algo caracteriza as letras galegas é o pudor, un pudor exacerbado, larvado e paralisante, que foxe dos testemuños, que adorna o sexo con palabras poéticas, e que, en moi contadas ocasións, chama as cousas polo nome. Aínda hoxe, non sei se debido ás dimensións cativas do noso sistema literario, moitas autoras e autores temen esa expresión clara e autobiográfica. Mesmo son correctos na ficción, até ese extremo chega o seu pudor. Non queren que ninguén pense que ese personaxe.., o mellor alguén cre que… non vaia ser que se interprete que eu… A primeira norma que gozosamente incumpre Xulia Alonso é o recusamento do pudor e da retórica. Aquí non hai alambiques nin metáforas, só hai valentía, con nomes e apelidos. Acaso a literatura non é iso, a Verdade? Hai unha historia de desolación e de esperanza, que manca e que sanda ao mesmo tempo: unha historia real. En tempos nos que a virtualidade o preside todo, o real é un galano, algo valioso e estraño (“Busco real”/”Looking for real”, pódese ler nos chats e nos foros virtuais), algo xa certamente inapreixábel. Pero isto é real. Unha longa carta ao compañeiro, ao amado, ao que marchou, como marchaba o amigo naquelas albadas provenzais, que puñan en verso a separación dos amantes. Unha carta que é, ademais, unha cápsula de memoria de efectos reparadores para quen a le. Así o di Xulia Alonso: “A memoria, o elemento fundamental para engarzar os elos que dan sentido á vida, que poder!”.

La Perfección-Viso-Sabú, o chocolate para quen o traballa

No tempo de escolantes, en Vigo, había visitas inexcusábeis para os cativos comprobarmos, in situ, a maneira na que a nosa cidade se facía a traballar. Ese traballo en cadea saltaba da foto do libro de Ciencias Sociales, e facíase carne, ou metal, nas excursións á fabrica de conservas Albo, á de Larsa, á beira de Balaídos, á Citroën, a algún asteleiro, a Faro de Vigo ou á factoría de Chocolates Viso, La Perfección e Sabú, na parroquia de Sárdoma. Neses periplos fabrís, sempre había algun neno que era levado onda o seu pai ou a súa nai. Papá-obreiro ou mamá-obreira paraba por un momento a produción, baixo a comprensiva ollada do supervisor, para contemplar a estrañeza do seu neno, cohibido pola expectación dos seus compañeiros de aula e polas mostras de agarimo que lle dispensaban mulleres e homes que nin sequera coñecía.

O negriño con turbante que ilustraba a tableta de Sabú é unha icona dos infantes vigueses da miña hora e máis atrás, o mesmo que o ingreso ritual nas tendas de caramelos Nubur e Cavi (Caramelos Vigueses), porta con porta na rúa Joaquín Loriga, ao carón da libraría Vigo. 

Non o sei de certo, pero sospeito que aquel exótico careto serigrafiado era unha versión ad libitum do pequeno Sabú, o protagonista do filme documental do mesmo nome, producido e dirixido polos irmáns Korda no ano 1937.

Sabú, actor hindú e mito eterno do technicolor, converteríase nos anos corenta e cincuenta do século pasado no rei das películas de aventuras, con títulos coma O ladrón de Bagdad ou O libro da selva, as que levan o selo da sesión dobre no Cine Fraga. Pero insisto, para nós, para os pequenos vigueses que comprobamos co mesmo abraio que Charlie na fábrica de chocolate como se moía o cacao e como os moldes rebordaban daquela pasta espesa e recendente, Sabú-Viso-La Perfección era unicamente o choco da merenda.

Había ademais unha cantinela, da que non poiden localizar a melodía, que se escoitaba acho que na radio e no estadio de Balaídos e que rezaba así: “Soy montañero que contemplo, subo a las montañas vago sin parar,/ me sobra aun bastante aliento para el clarinete ponerme a tocar,/ y no es que sea yo un gorila, soy más bien bajito, flaco y sin color,/ pero es que llevo en la mochila algo que renueva mi fuerza y vigor,/ tan importante, estimulante , sin duda alguna solo puede ser,/ el gran chocolate Viso, chocolate Viso, que es signo de calidad/ chocolate Viso , chocolate Viso , es signo de calidad…”.

‘Malos tiempos para la lírica’

É un mantra algo sobado pero perfectamente válido para o tempo de hoxe. Son Malos tiempos para la lírica, o que cantaban os Golpes Bajos. Ás veces semella que unha confabulación de acasos vén traer ao presente imaxes e voces de antano. E por iso dou agora en falar aquí deles, ademirado.

O pasado día 25 converso cun chaval, Marcos, sobre unha acción artística colectiva -Movemento Irmandiño- que xa se desenvolveu na rúa Irmandiños de Vigo, unha aposta por recuperar un espazo abandonado pola autoridade municipal, que foi e é arteria da noite de Churruca. Marcos leva un local no número 13 da rúa, La Fiesta de los Maniquíes, que impulsa esta movida. O nome do garito xa me remite, é obvio, a aquela canción de Golpes Bajos, incluída no LP A Santa Compaña (Nuevos Medios, 1984). O tema, creo que é o que pecha o disco, puido ben integrarse no seu anterior traballo Golpes Bajos (Nuevos Medios, 1983), un minielepé de cinco temas (ficaban aí Malos tiempos para la lírica, No mires a los ojos de la gente o Tendré que salir algún día) pero deberon gardar o hit para engrosar o seu primeiro LP.

A portada do minielepé que deu a coñecer o grupo de Vigo -vencedor na altura dun concurso de maquetas/cassette de Rock Especial- era unha obra de Ceesepe. Na contraportada figuraba unha fotografía realizada por Mario Pacheco, o produtor de Nuevos Medios, a compañía que avalou o lanzamento dunha formación que camiñaba da par do pop internacional do momento. Pois ben, ese día no que La Fiesta de los Maniquíes volve ao meu caletre, coñecera pola mañá a morte de Pacheco, que non só foi o creador da etiqueta Nuevo Flamenco e editor dos traballos de Golpes Bajos ou La Mode, senón que publicou e distribuiu os traballos de The Smiths e New Order e facturou álbumes de Vainica Doble, o xa clásico Buena Vista Social Club ou o xusto rescate do cubano Bola de Nieve (con textos ¡gratuítos! de Camilo José Cela). Na entrevista con Efeeme, vinculada atrás, preguntábanlle a Pacheco:

Pero La Mode nunca gozaron del consenso general que arropó a Golpes Bajos.
Desde luego, con Golpes Bajos todo el mundo estaba de acuerdo. Los descubrió Ordovás, Los Pegamoides los apadrinaron, los Siniestro también, en Rockdelux hablaron muy bien de ellos… Todo el mundo se puso de acuerdo en que era el primer grupo de La Movida que realmente tocaba. Eran los más originales, salían con detallitos de soul, y Germán triunfaba como cantante. Además, sus letras no eran tan sencillotas, eran mucho más elaboradas, más poéticas… Lo nuestro con ellos empezó como el típico contrato en servilleta de cafetería, aquí te pillo aquí te mato.